Francuska revolucija odnosi sa evropske modne scene raskošna, aristokratska muška odela 18. veka. Blistave boje, vez, čipka, okovratnici, žaboi i manžetne, ustupaju mesto novom, elegantnom i svedenom muškom odelu 19. veka. Ovo odelo razvilo se iz odeće engleske aristokratije, koja je provodila dosta vremena u lovu i na svojim imanjima, što je zahtevalo odgovarajuću, praktičniju odeću. Zbog toga Engleska, koja se još u 18. veku pozicionirala kao centar evropske muške mode, zadržava ovu poziciju i u narednom periodu, dok joj se od sredine 20. veka pridružuje i Italija.
Muško odelo 19. veka, osim toga što je izražavalo nove, moderne vrednosti građanskog društva, postavilo je standarde klasične muške elegancije koji važe do danas – vrhunski kroj, odgovarajući izbor oblika, boja i kvalitetnih tkanina za određene prilike. Tako se promene u muškoj modi, za razliku od dinamičnih promena ženske modne siluete, mogu pratiti kroz različite fine detalje – dužinu i kroj žaketa, način njegovog zakopčavanja, broj i raspored dugmadi, oblik i dimenzije revera i kragne, broj i raspored džepova, oblik okovratnika košulje i kroj pantalona.
Promena u muškoj modi dogodila se u 19. veku i u Srbiji, gde je evropsko muško odelo zamenilo živopisnu odeću prethodne epohe, slojevitu osmansko-balkansku gradsku nošnju živih boja, ukrašenu bogatom vezenom dekoracijom i pozamanterijom. Još od četrdesetih godina 19. veka u srpskoj štampi se oglašavaju brojni krojači muškog odela. U poslednjim decenijama 19. i prvim decenijama 20. veka, u Beogradu rade ugledni krojači poput Marka Petronijevića, Lazarevića i Jovanovića ili Sudarevića i Savkovića, čija se delatnost, zahvaljujući visokom kvalitetu i velikom broju klijenata, može pratiti kroz oglase u dužem vremenskom periodu.
Krojač Marko Petronijević, rođen u Obrenovcu, otvorio je 1881. godine radnju u ulici Kneza Mihaila. Kratki i odmereni oglasi ovog majstora, objavljeni ponekad i na francuskom jeziku, pokazuju da su on i njegovi klijenti pridavali važnost stručnom kroju i velikom izboru kvalitetnih štofova sa tekućim modnim mustrama iz Engleske i Francuske. Kod Petronijevića je krojački zanat izučio i Trifun Jovanović, rođen u Vranju, koji je zatim radio u Nemačkoj i završio krojačku školu u Beču.
Krajem 19. veka u modu ulazi tzv. tailor made odeća – ženski kostimi krojeni po istom principu i od sličnih materijala kao muška odela. Ovakva odeća, prilagođena modernom načinu života i većem broju aktivnosti na otvorenom, ubrzo se našla u ponudi beogradskih krojačkih salona. Muški krojač Života Lazarević, rođen u Paraćinu, koji se dugo godina bavio po najvećim i najmodernijim krojačkim radnjama u Beču, Berlinu, Parizu, Londonu i Petrogradu, otvorio je 1902. godine radnju na uglu ulica Balkanske i Kraljice Natalije, oglasivši u listu Mali žurnal,da je, pored muškog odela po najmodernijem kroju i od najfinijih štofova, naučio dobro da izrađuje i najmodernije ženske kostime tako zvane Genre Tailleur.
Života Lazarević i Trifun Jovanović osnovali su krojačku radnju Lazarević i Jovanović u ulici Kneza Mihaila 1903. godine. U zbirci Muzeja primenjene umetnosti u Beogradu sačuvani su odelo (smoking) i žaket (smoking) sašiveni u ovoj radnji u međuratnom periodu, koji svedoče o visokim standardima izrade muškog odela po kojima je ona bila prepoznatljiva. Lazarević i Jovanović krunisali su 1923. godine svoj poslovni uspeh još jednim zajedničkim poduhvatom, izgradnjom nekada čuvenog beogradskog hotela Splendid, čija zgrada se i danas nalazi u neposrednoj blizini Skupštine Grada Beograda.
U periodu između dva svetska rata, važno mesto među stvaraocima beogradskog modnog šika zauzima muški krojački salon Sudarević i Savković. Nalazio se na Topličinom vencu, u Palati Čelebonović, gde je danas smešten Muzej primenjene umetnosti. U zbirci Muzeja sačuvani su odelo (frak) i dva žaketa (frak i smoking), koji su sašiveni u ovom salonu. Suvlasnik Nikola Sudarević, pored toga što je bio vrhunski krojački majstor, bavio se i muzikom. Komponovao je horske pesme i jednu liturgiju koja je izvedena u Šapcu, a dugo je pevao i u horu beogradske opere. Sudarević je bio izabran i za člana komisije za polaganje majstorskih ispita pri Sekciji krojačkih majstora u Udruženju zanatlija. Osvrćući se na Sudarevićevu sklonost ka muzici, novinar lista Nedeljne ilustracije zaključuje 1929. godine da je on umetnik krojač i amater muzičar, što dokazuje da je krojačka veština umetnost i da mi ništa ne zaostajemo iza Pariza jer imamo velike krojače i u isto vreme umetnike.
Draginja Maskareli
muzejska savetnica – istoričarka umetnosti i mode
Slike:
1. Modna ilustracija, Nedelja: ilustrovani sedmični zabavnik, Beograd, 28. februar 1910.
2. Muška i ženska moda u Beogradu (polaganje kamena temeljca zgrade Uprave fondova – današnjeg Narodnog muzeja Srbije), Beograd, 13. april 1903, foto: Vikimedijina ostava / CC BY-SA 3.0 / Istorijski arhiv Beograda
3. Oglas muškog krojača Marka Petronijevića, Trgovačko-zanatlijski šematizam Kraljevine Srbije, Beograd, 1905.
4. Оглас muškog krojača Živote Lazarevića, Mali žurnal, Beograd, 14. avgust 1902.
5. Kako treba da se obuče gospodin?, intervju sa muškim krojačem Nikolom Sudarevićem, Nedeljne ilustracije, Beograd, 28. april 1929.
