Modu danas možemo posmatrati kao jedan od najrasprostranjenijih vidova vizuelnog izražavanja u kulturi. Na ovo nam je još davne 1886. godine ukazao švajcarski istoričar umetnosti Hajnrih Velflin (Heinrich Wölfflin) kroz svoj poznati postulat da dizajn jedne cipele može da bude jednako važan pokazatelj vrednosti srednjovekovne umetnosti kao i velike gotičke katedrale u gradovima Zapadne Evrope. Iako je Velflin, pre svega, nastojao da ukaže na ulogu predmeta za svakodnevnu upotrebu u kreiranju celovite kulturne slike jednog društva i epohe, veza između mode i srednjovekovne umetnosti manifestovala se do danas na različite načine.
Tokom 19. veka širom Evrope jačala je nacionalna ideja, čiji su zaštitnici tražili u prošlosti, posebno u srednjem veku, uzore na osnovu kojih bi kreirali autentične nacionalne kulturne modele. Na meti njihovih kritika često se nalazila i moderna, pariska moda. Ipak, ovaj trend okretanja srednjovekovnim uzorima uticao je i na savremene modne tokove. Tako su, krajem 19. veka, u modu ušle tašne od metalne mreže, koje su svojim izgledom asocirale, između ostalog, na pancire srednjovekovnih viteževa. Tašne od metalne mreže, koje su do danas sačuvane u velikom broju u zaostavštinama srpskih građanskih porodica, često su imale okvire u obliku prepoznatljivih elemenata gotske arhitekture, prelomljenog luka ili četvorolistu. Bile su moderne i u periodu između dva svetska rata, dok je za njihovu izradu korišćeno srebro, ali i različiti posrebreni metali i legure.
Po ugledu na evropske promotere nacionalne ideje, omladinsko udruženje Družina mladeži srpske, osnovano 1847. godine u Beogradu, tražilo je raskid sa nemačkom nošnjom i usvajanje srpskog nacionalnog kostima koji bi bio (re)konstruisan kroz proučavanje srednjovekovnih uzora. Proizvod ovih pokušaja reforme oblačenja bila je tzv. dušanka, muški žaket koji je dobio ime po caru Dušanu, čime je trebalo da se istakne nacionalni identitet i veza sa slavnom prošlošću. Dušanka je u stvari bila husarski žaket, preuzet iz evropskog odevnog inventara, kakav se mogao videti na predstavama scena i ličnosti iz nacionalne istorije u slikarstvu Srba u Vojvodini XVIII veka.
Kraljica Draga Obrenović, u cilju promovisanja imidža prve kraljice Srpkinje posle kneginje Milice, naručila je da se za nju konstruiše poseban dvorski kostim, po uzoru na srednjovekovno vlastelinsko odelo. Po nacrtima arhitekte Vladislava Titelbaha, kostim je izrađen u ženskoj Radeničkoj školi i ukrašen vezom u terzijskoj radnji Svetislava J. Kostića, a o njegovom izgledu danas svedoče zvanične kraljičine fotografije iz 1902. godine.
Ideja o konstruisanju nacionalnog kostima po srednjovekovnim uzorima našla je odjek i u srpskom slikarstvu, dok je potraga za autentičnim nacionalnim kostimom, koji bi srpskim svetiteljima, nacionalnim herojima i istorijskim ličnostima pružio odgovarajući nacionalni karakter, imala važnu ulogu u razvoju nacionalne umetnosti. Poznato je da je u tom cilju slikar Dimitrije Avramović putovao i obilazio stare srpske manastire, istražujući svedočanstva o srednjovekovnom kostimu u istorijskom nasleđu.
Vekovni sjaj vladarskih i vlasteoskih mozaik-odela sa manastirskih fresaka nije izbledelo ni u periodu socijalističke Jugoslavije. Tako je inspiracija srednjovekovnom umetnošću imala važno mesto u opusu poznatog srpskog i jugoslovenskog modnog kreatora Aleksandra Joksimovića. U martu 1967. godine, Joksimović je na modnoj reviji u Galeriji fresaka u Beogradu prikazao kolekciju visoke mode Simonida, inspirisanu imenom i vremenom srednjovekovne srpske kraljice Simonide. Bio je to događaj od velikog značaja za jugoslovensku modu, s obzirom na to da su kolekciju prihvatile i kopirale pripadnice mlađih generacija, kao i proizvođači konfekcije, što se nikad ranije nije dogodilo u jednoj socijalističkoj zemlji. Iste godine, na Međunarodnom festivalu mode u Moskvi, na kojem su po prvi put zajedno nastupili predstavnici istočnog i zapadnog političkog bloka, Simonida je proglašena za najuspešniju kolekciju.
Na izložbi jugoslovenske industrije i umetnosti u Parizu 1969. godine, Joksimović je predstavio kolekciju visoke mode Prokleta Jerina, takođe inspirisanu lokalnom istorijom srednjovekovne epohe i nazvanu po despotici Jerini Branković. Prikazani modeli ocenjeni su tom prilikom u prestonici mode kao čudesno aktuelni i internacionalni, dok su modne kuće Pjer Karden (Pierre Cardin) i Dior (Dior) izrazile posebno poštovanje za ovu kolekciju. U to vreme, visoka moda, koja je od sredine 19. veka imala ulogu tvorca modnih trendova, postaje elita institucija, okrenuta pojedincima najviših estetskih zahteva, pripadnicima najimućnijih društvenih slojeva.
- Tašnica od metalne mreže, kraj 19 – početak 20. veka, foto: Vikimedijina ostava / CC
BY-SA 2.0 / Joe Haupt - Kraljica Draga u dvorskom kostimu, 1902, foto: Vikimedijina ostava / CC BY-SA 4.0 /
Muzej rudničko-takovskog kraja - Kraljica Simonida, freska iz manastira Gračanica, oko 1320, foto: Vikimedijina ostava /
javno vlasništvo - Aleksandar Joksimović i manekenke u modelima iz kolekcije Simonida, 1967, foto:
Vikimedijina ostava / CC BY-SA 3.0 / Muzej primenjene umetnosti u Beogradu - Lik despotice Jerine Branković sa Esfigmenske povelje, 1429, foto: Vikimedijina ostava /
javno vlasništvo
