Moda, identitet i kultura življenja u Beogradu u 19. i početkom 20. veka: posela, sport, rekreacija i izleti

Tokom 19. veka, intenzivno se razvijao društveni život u Beogradu. Popularan vid društvenog okupljanja bila su ženska posela, koja su se održavala još od kraja tridesetih godina. Prva posela organizovale su Marija Milutinović, zvana Maca Punktatorka, žena pesnika Sime Milutinovića – Sarajlije, a potom i Anka Konstantinović, ćerka Jevrema Obrenovića, brata kneza Miloša. Na poselima se raspravljalo o različitim ženskim temama, među kojima je važno mesto zauzimala moda. Takođe, okupljene žene su se upoznavale sa evropskom kulturom, savetovale kako da vaspitavaju decu ili urede kuću, a pretresali su se i različiti dnevni događaji. Krajem 19. i početkom 20. veka ovakva okupljanja postala su poznata kao žurevi. Ovaj naziv potiče od francuskog termina žur-fiks (jour fixe), koji je označavao utvrđen dan u nedelji kada je domaćica dočekivala svoje prijateljice.

Nezaobilazan deo života Beograđana postale su i različite sportske aktivnosti. Na gradskim ulicama, posebno na Šetalištu u ulici Kneza Miloša, mogli su se videti muškarci i žene koji su rekreativno jahali. Među prvim ženama koje su se bavile ovim sportom bile su ćerke kneza Aleksandra Karađorđevića. Jahale su na ženskim sedlima, sa polucilindrima na glavi i u čizmama. Prve konjičke trke u Beogradu organizovao je 1863. godine knez Mihailo Obrenović, koji je i sam bio odličan jahač i veliki ljubitelj konjičkog sporta. U Beogradu se takođe razvijaju mačevanje i streljaštvo, kao i gimnastika i borilački sportovi. Mačevalačko društvo Srpski mač, osnovano je 1897. godine, da bi 1906. godine bio osnovan i istoimeni fudbalski klub. Fudbalski klub Soko osnovan je 1903, a BSK (Beogradski sportski klub) 1911. godine, dok je Prvo srpsko društvo za gimnastiku i borenje osnovao još 1857. godine slikar Steva Todorović.

U poslednjim decenijama 19. veka pojavljuju se rekreativni sportovi kao što su biciklizam, klizanje, tenis i plivanje. Prvo srpsko velosipedsko društvo osnovano je 1884. godine. Ovo društvo imalo je i svoje klizalište koje se nalazilo na mestu današnjeg Doma vojske. Izveštač lista Politika zapazio je u januaru 1905. godine na klizalištu Prvog srpskog velosipedskog društva da muški i ženski klizači nisu odeveni onako, kako bi trebalo da bude, preporučujući kao odeću za klizanje velosipedsko odelo za muškarce, a za žene što kraću suknju jer to nije nikakva sramota pošto u Americi i Engleskoj dame već i na ulici nose takve suknje, pa im se niko ne smeje.

Tokom letnjih meseci, izleti su bili važan gradskog života. Imućniji građani privremeno su se selili u svoje letnjikovce u Topčideru, putovali u neko letovalište ili banju, dok su izleti u okolinu grada bili prijatna letnja razonoda, dosutpna širim slojevima stanovništva. Popularna izletišta u okolini Beograda bila su Topčider i Košutnjak. Austrougarski putopisac Feliks Kanic zabeležio je da su, naročito nedeljom i praznikom, /…/ senovite staze, koje vode od železničke stanice i ka restoranima, pokrivene gomilama razdraganih ljudi, kao i da se svet najradije zaustavlja u šumovitom kutku oko Hajdučke česme. Izleti su bili prilika ne samo za odmor od svakodnevnih obaveza, već i za ležernije odevanje, prilagođeno aktivnostima na otvorenom.

Na grupnoj fotografiji izletnika u okolini Beograda, iz zbirke Muzeja primenjene umetnosti, koju je oko 1900. godine snimio poznati fotograf Milan Jovanović, dokumentovan je bogat asortiman različitih muških i ženskih šešira. Dok žene, u skladu s modom toga vremena, nose upadljive i ukrašene šešire, na glavama muškaraca možemo videti gotovo sve tipove muškog oglavlja karakteristične za 19. i početak 20. veka: fes, cilindar, polucilindar, homburg, fedoru, žirado i kape koje su nošene kao deo uniforme. Iako je pravnik i političar Dimitrije Marinković u svojim uspomenama zabeležio da sredinom 19. veka fes nikom nije kao nešto neobično padalo u oči, dok su muški šeširi u ono vreme, a i docnije, bili vrlo retki, do početka 20. veka šešir je postao nezaobilazan detalj u muškom odevanju.*

*Posebnu zahvalnost na ustupljenim fotografijama, koje svedoče o nekadašnjem životu u Beogradu, dugujemo Milošu Jurišiću.

Manje poznate reči:

• Homburg šešir – poluformalni filcani šešir sa karakterističnim udubljenjem koje se proteže po sredini, duž gornjeg dela kalote, svilenom trakom i ravnim obodom uvijenim ka gore, takođe optočenim svilenom trakom. Naziv je dobio po oblasti Bad Homburg u Hesenu, odakle vodi poreklo kao tip šešira za lov.
• Fedora šešir – filcani šešir sa mekim obodom i kalotom koja je obično udubljena po sredini, duž gornjeg dela i uštinuta u prednjem delu s obe strane. Poznati proizvođač fedora šešira je italijanski brend Borsalino, zbog čega se oni često označavaju i terminom borsalino.
• Žirado šešir – tvrdi slamnati šešir s ravnim obodom, plitkom, pljosnatom kalotom i svilenom trakom, koji je dobio ime po austrijskom glumcu Žirardiju (Alexander Girardi).