Vuna, vlakno koje se dobija od runa ovce, ima brojne karakteristike kojima se izdvaja u odnosu druga prirodna vlakna. Vuna je elastična, jaka i vodoodbojna, što znači da može da upije čak 30% svoje težine ne stvarajući osećaj vlažnosti. Odličan je izolator toplote, zbog čega je odeća od tankih vunenih tkanina pogodna čak i za nošenje tokom leta. Takođe, vuna je u značajnoj meri vatrootporna tako da korišćenje vunenih tkanina u domaćinstvu znatno smanjuje rizike od požara.
Istorija korišćenja vune u izradi odeće duga je hiljadama godina. Pored odeće, od vune su vekovima izrađivani i drugi vredni umetnički predmeti poput ćilima, tepiha i tapiserija. Kasnoantičke koptske tkanine, koje su od 4. do 8. veka tkane u Egiptu od vune i lana, najčešće su imale funkciju aplikacija na odeći. Ukrašavane su različitim biljnim i geometrijskim ornamentima, a ponekad i figuralnim kompozicijama. Koptske tkanine danas se čuvaju u brojnim javnim i privatnim kolekcijama širom sveta, uključujući i kolekciju Muzeja primenjene umetnosti u Beogradu.
U prošlosti, kao i danas, izrada elegantnog muškog odela podrazumevala je upotrebu kvalitetnih i modernih vunenih tkanina – štofova. U oglasu objavljenom u Srpskim novinama 1879. godine, beogradski krojač Dimitrije M. Ilić kaže da ne treba kupovati robu koja će za mesec i dva da izbeli, da se olinja, proseni i podere. On pri tome nudi različite sorte muških kaputa, pantalona i odela npr. kaput za čoveka sirotnog stanja 25 din., kaput kog može svaka osoba nositi 34 din., kaput od mode štofa 36 din… Raspon cena izrade muškog odela kod Ilića kretao se, u zavisnosti od odabranog štofa, od 36 do 84 dinara.
Dok su beogradski muški krojači u oglasima isticali da je u njihovim radnjama dostupan bogat izbor uvoznih štofova, najčešće iz Engleske, Francuske i Brna, jedan broj metražnih trgovina u Beogradu bavio se u 19. i prvoj polovini 20. veka isključivo prodajom ovih tkanina. Među njima su trgovine Nikole S. Šopovića, osnovana 1823, i Anastasa Pavlovića, osnovana devedesetih godina 19. veka.
Vuna zauzima važno mesto kako u istoriji mode tako i u savremenoj modnoj industriji. Kada je reč o kvalitetu vune, među više od 1.000 rasa ovaca koje danas postoje, izdvaja se merino ovca. Ova rasa, od koje se dobija fina i mekana vuna, kultivisana je u poznom srednjem veku u Španiji, zemlji koja je dugo vremena držala monopol na proizvodnju vune. Merino ovcu su posedovali samo najbogatiji, a njen izvoz je, pod pretnjom smrtne kazne, bio strogo zabranjen. U 18. veku, stada merino ovaca počinju da stižu u druge evropske zemlje. Francuski kralj Luj XVI otkupio je 1786. godine od svog rođaka, španskog kralja Karla III, stado merino ovaca koje je počeo da uzjaga u Rambujeu. Tako je uzgoj merino ovce otpočeo i u drugim delovima Evrope, da bi se proširio sve do Australije i na Novog Zelanda, zemalja koje se danas ubrajaju među najveće svetske proizvođače vune.
Savremeni modni brendovi, prepoznatljivi po izradi luksuzne odeće od vunenih tkanina, posvećuju veliku pažnju proizvodnji kvalitetne vune. Tako kompanija Ermenegildo Zegna dodeljuje različite nagrade proizvođačima merino vune, od kojih je najstarija, Ermenegildo Zegna Perpetual Trophy, ustanovljena još 1963. godine. Od 2014. godine, ova kompanija je vlasnik i sopstvene farme merino ovaca Achill u Australiji.
Kompanija Loro Piana ustanovila je 1997. godine nagradu za proizvođače merino vune The Record Bale. Ova kompanija poznata je i po svojim proizvodima od vune vikunje (vicuña). Ovo izuzetno tanko i fino vlakno, jedno od najređih i najskupljih na svetu, dobija se od dlake vikunje, životinje iz porodice kamelida koja živi u planinskim područjima Anda u Južnoj Americi. Iako je u doba Inka nošenje odeće od vune vikunje bilo dozvoljeno samo osobama najvišeg ranga, od vremena španskog osvajanja vikunja je postala čest plen lovaca, što je dovelo do toga da do sredine 20. veka bude gotovo potpuno istrebljena. Kompanija Loro Piana dugi niz godina pruža podršku Vladi Perua u zaštiti vikunje i jedna je od retkih koje imaju dozvolu da u Peruu nabavljaju vunu vikunje, poštujući sve standarde očuvanja ove ugrožene vrste. Vikunja je i nacionalni simbol Perua, a njena predstava nalazi se na peruanskom državnom grbu,
Draginja Maskareli
muzejska savetnica – istoričarka umetnosti i mode
Slike:
1. Grčka vaza – lekit sa predstavom žene koja izvlači vunu iz kalatosa – posude za čuvanje vune, Tangara, 480–470 pre n. e., foto: Vikimedijina ostava / CC BY-SA 2.5 / Μαρσύας / Nacionalni arheološki muzej Atine
2. Koptska tkanina, Egipat, 10–11. vek, foto: Vikimedijina ostava / CC BY-SA 3.0 / Tropenmuseum / National Museum of World Cultures
3. Oglas muškog krojača Dimitrija M. Ilića, Srpske novine, 7. mart 1879.
4. Runo merino ovce, Australija, 2008, foto: Vikimedijina ostava / CC BY 3.0 / Cgoodwin
5. Stado vikunja, Peru, 2017, foto: Vikimedijina ostava / CC BY-SA 4.0 / Marshallhenrie
