Istorija mode

Čitanje je uvek u modi. Isto tako, najrazličitijim modnim temama posvećene su stranice brojnih luksuznih i broširanih publikacija koje možemo videti u izlozima i na policama knjižara u Srbiji i svetu. S obzirom na to da obavezan deo priprema za letnje mesece, pored pažljivog izbora odeće, podrazumeva i sastavljanje liste za čitanje, u ovom blogu skrenućemo pažnju na nekoliko knjiga koje su tokom prethodnih decenija doprinele razvoju i razumevanju istorije odeće i mode u Srbiji.

Prva istorija mode na srpskom jeziku izašla je još davne 1964. godine pod nazivom Odelo i oružje. Njen autor je Pavle Vasić, slikar, istoričar umetnosti, likovni kritičar i univerzitetski profesor, koga danas možemo smatrati utemeljivačem modnih studija u Srbiji. Vasićeva knjiga zasnovanja je na predavanjima koja je držao na predmetu Istorija kostima na Fakultetu 

primenjenih umetnosti u Beogradu. Nastala je sa idejom da bude udžbenik za studente i obuhvatila je istoriju odeće različitih naroda i kultura, od starog veka do savremenog doba, zaključno sa modom pedesetih godina 20. veka. Ilustrovana je bogato i sistematično, uz korišćenje velikog broja predložaka – različitih vizuelnih izvora, od javnih spomenika do modnih ilustracija i fotografija, a pored samog Pavla Vasića, autori ilustracija bili su bili su slikar i arheolog Rastko Vasić, kao i kostimografkinje Zora Živadinović Davidović i Jovanka Kočoba. Značaj ove publikacije potvrđuje i to da je 1974. i 1992. godine doživela još dva izdanja, koja su dopunjena novim podacima i ilustracijama.

Paralelno sa trendovima u svetskim muzejima, moda u drugoj polovini 20. veka dobija svoje mesto i u muzejima Srbije. U Muzeju primenjene umetnosti u Beogradu, održana je 1980. godine izložba Gradska nošnja u Srbiji tokom XIX i početkom XX veka, čiji je kustos bila Dobrila Stojanović. Ovom prilikom, Stojanović je publikovala referentan studijski katalog u kome je modu u Srbiji u 19. i početkom 20. veka znalački kontekstualizovala unutar opšte istorije mode i evropskih modnih tokova. Moj skromni doprinos daljoj muzealizaciji ove teme bila je izložba Moda u modernoj Srbiji, održana 2019. godine, takođe u Muzeju primenjene umetnosti. Tekst u studijskom katalogu izložbe posmatrao je razvoj mode u Srbiji kroz prizmu studija vizuelne kulture, sa naglaskom na pluralizmu kulturnih modela.

Kapitalna studija Mirjane Prošić-Dvornić Odevanje u Beogradu u XIX i početkom XX veka, objavljena 2006. godine, detaljno je osvetlila različite aspekte uspostavljanja i funkcionisanja evropskog modnog sistema u Srbiji 19. veka, od političkog, privrednog i kulturnog razvoja države i društva, preko konstruisanja nacionalnog kostima, do tržišnog plasmana modnih proizvoda. Među publikacijama koje su posmatrale modu u domenu materijalne kulture, izdvaja se i knjiga Danijele Velimirović Kible, baklave i fistani, objavljena 2021. godine. Knjiga sadrži obimno poglavlje o seoskoj i gradskoj odeći kod Srba u 19. i početkom 20. veka, pružajući detaljan uvid u nastanak i razvoj gradskih odevnih modela i mode, kao i u specifičnosti odevnih modela u seoskim sredinama.

Kosmopolitski duh mode međuratnog Beograda oživela je 2000. godine Bojana Popović na izložbi Moda u Beogradu 1918–1941 u Muzeju primenjene umetnosti, koju je pratio sadržajan, moderno napisan studijski katalog. Sliku modnog i kulturnog miljea socijalističke Jugoslavije dala je 2008. godine Danijela Velimirović u knjizi Aleksandar Joksimović: moda i identitet, koja istovremeno predstavlja prvu monografiju o jednom modnom dizajneru napisanu u našoj sredini. 

Sigurno je da će neki od ovih naslova (a ima ih još), koji se mogu pronaći ne samo u fizičkim i virtuelnim antikvarnicama i knjižarama, već i u bibliotekama, biti zanimljive stavke na listi za čitanje svakog ljubitelja mode. Upoznavanje sa istorijom mode u Srbiji, ne omogućava nam samo da razumemo prošlost, već i da kao neposredni učesnici ove dinamične modne priče nastavimo da razvijamo sopstveni modni stil i identitet.