Srpska kraljica Natalija volela je modu. Iako su mnogi u Srbiji, uključujući kralja Milana, kritikovali njenu sklonost ka luksuzu, kraljica je smatrana modnom ikonom svoga vremena, koja je među ženskim svetom imala dosta pristalica i sledbenika. Posle njenog proterivanja iz Srbije 1891. godine, jedna haljina, koju je ostavila za sobom, čuvala se, navodno, kao svojevrsni kultni predmet u domu Beogradskog ženskog društva.
Portret iz 1882. godine, koji je naslikao Vlaho Bukovac i koji je izložen u Narodnom muzeju Srbije, svakako je najpoznatija i najreprezentativnija vizuelna predstava kraljice Natalije. Кraljica je na portretu prikazana u raskošnoj turnir haljini, odevena u skladu sa evropskim modnim trendovima 1870-ih i 1880-ih godina. Proizašao iz krinolina, podupirača koji su donji deo haljine širili oko celog tela, turnir je bio podupirač koji se nosio pozadi i imao je funkciju da proširi samo zadnji deo suknje. Za haljine ovoga perioda bili su karakteristični ukrasni detalji poput traka, karnera, elastičnih tkanina i nabora, dok su kao materijal za izradu turnira korišćeni jastuci punjeni konjskom dlakom, čvrsto uštirkano platno i okviri od kosti, bambusa i ratana.
Sam Vlaho Bukovac seća se u svojim memoarima razgovora sa kraljicom Natalijom u vezi njene namere da bude predstavljena u turnir haljini. Tom prilikom ona mu je rekla da ne voli svečani ornat (nacionalni kostim) jer to pretpostavlja suviše mnogo nakita i kojekakvog adiđara. Pretpostavljajući modnu odeću nacionalnom kostimu, kraljica je, naglašavajući svoju modnu pojavnost, neposredno učestvovala u konstituisanju nove javne predstave supruge vladara, znatno izmenjene u odnosu na dotadašnje. Naime, na zvaničnim predstavama njenih prethodnica, kneginja Ljubice, Perside i Julije, jedno od centralnih mesta činila je odeća sa nacionalnim obeležjem.
Naravno, kao supruga vladara, kraljica Natalija je takođe koristila nacionalni kostim kao sredstvo za konstituisanje svog nacionalnog lika. Do danas su sačuvani kraljičini portreti u nacionalnom kostimu, među kojima je i akvarel Karla Gebela (Carl Goebel) iz 1881. godine, izložen u Konaku kneginje Ljubice i nastao u vreme dok je još bila kneginja. Na sličan način kao kneginja Julija na svom zvaničnom portretu iz oko 1865. godine, kneginja Natalija ovde kombinuje elemente nacionalnog kostima, kao što su žaket – libade i kapa – tepeluk, sa modernom, evropskom odećom – turnir haljinom. Važan deo nacionalnog kostima na javnim predstavama supruga srpskih vladara, pre svega u slučaju kneginje Perside i kraljice Natalije, bio je raskošan nakit, pri čemu se posebno izdvajao nakit za glavu u vidu velikih broševa – grana.
Još jedan portret kraljice Natalije, rad Uroša Predića iz 1890. godine, privukao je pažnju javnosti kada se 2008. godine pojavio na aukciji londonske kuće Bonams (Bonhams). Na ovom portretu, slikanom u kraljičinom privatnom salonu – budoaru, pored luksuzne, modne odeće, važnu ulogu u konstruisanju slike imali su pažljivo birani elementi enterijera kao što su orijentalni tepisi i pirotski ćilimi, knjige, domaća i strana štampa, fotografija prestolonaslednika Aleksandra, ikona Bogorodice, palma i samovar. Moguće je da je reč o portretu za koji je kraljica Natalija 1904. godine iz Bijarica napisala da treba da se pošalje piscu Pjeru Lotiju (Pierre Loti) u Carigrad.
U Bijaricu (Biarritz), u vili Sašino (Sacchino), kraljica Natalija je živela pošto je 1891. godine, posle razvoda od kralja Milana, napustila Srbiju. Na ovom imanju organizovala je posela i okupljala ugledne ličnosti iz političkog, društvenog i umetničkog sveta. Geologu i političaru Jovanu Žujoviću pisala je 1897. i 1898. godine da se nalazi u žiži mondenskih događanja i da živi mondenski život. U isto vreme, 1897. godine, britanski modni magazin The Queen, koji je redovno donosio novosti o ženama iz visokog društva, objavljuje vest da je kraljica Nathalie of Servia u pariskom ogranku modne kuće Redfern kupila brojna chef d’oeuvres. U ovoj renomiranoj modnoj kući odeću je kasnije nabavljala i jugoslovenska kraljica Marija.
Zanimljivo je da je upravo u pariskom ogranku modne kuće Redfern nastao i jedini predmet visoke mode koji se danas čuva u zbirkama srpskih muzeja. Reč je o večernjoj haljini koju je 1909. godine, na svojoj veridbenoj zabavi u Parizu, nosila Elena Ristić, unuka političara i istoričara Jovana Ristića. Ova haljina, publikovana iste godine u prestižnom francuskom modnom magaizinu Les Modes, i to dva puta, u julskom i novembarskom izdanju, nalazi se danas u zbirci Muzeja primenjene umetnosti u Beogradu.
Draginja Maskareli
muzejska savetnica – istoričarka umetnosti i mode
Slike:
1. Vlaho Bukovac, Kraljica Natalija, 1882; Vikimedijina ostava / CC BY-SA 4.0 DEED / Narodni muzej Srbije
2. Kneginja Natalija; foto: Vikimedijina ostava / CC BY-SA 4.0 DEED / Muzej rudničko-takovskog kraja
3. Kneginja Julija, oko 1865, Narodni muzej Srbije; foto: Vikimedijina ostava / javno vlasništvo
4. Uroš Predić, Kraljica Natalija, 1890; foto: Vikimedijina ostava / javno vlasništvo
5. Večernja haljina, modna kuća Redfern, časopis Les Modes, Pariz, jul 1909; foto: Vikimedijina ostava / javno vlasništvo / Gallica Digital Library
